پزشکی سنتی چیست؟

طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی(WHO)، پزشکی سنتی مجموعه ای است از دانسته ها، مهارت ها و اعمال که برپایه نظریه ها، باورها و تجربه های بومی فرهنگ های مختلف است. خواه قابل شرح باشد یا نباشد که در بهداشت و نیز پیشگیری، تشخیص، بهبود و مداوای بیماری های جسمی و ذهنی مورد استفاده قرار می گرفتند.

پزشکی سنتی شامل روش های درمانی و دانشی است که از روزگاران قدیم به جا مانده و بر استفاده از داروهای طبیعی و درمان هایی که از باورها و رسوم فرهنگی سرچشمه گرفته اند تکیه دارد. این شیوه ها معمولا نگاهی کل نگر دارند و تلاش می کنند میان جسم، ذهن و روح هماهنگی برقرار کنند.

پزشکی سنتی در فرهنگ های مختلف جهان از جمله آیورودا در هند، پزشکی سنتی چین و درمان بومی ریشه های عمیقی دارد و همچنان برای میلیون ها نفر جایگاه ویژه ای دارد و به عنوان مکملی در کنار درمان های مدرن استفاده می شود. به طور کلی، پزشکی سنتی به اعمال، رویکردها، دانش و باورهای بهداشتی اطلاق می شود که شامل داروهای گیاهی، حیوانی و معدنی، درمان های معنوی، تکنیک ها و تمرین های دستی است که به صورت مجزا یا ترکیبی برای درمان تشخیص و پیشگیری از بیماری ها یا حفظ سلامتی به کار می رود.

در برخی از کشورهای آسیایی و آفریقایی، تا ۸۰٪ از مردم نیازهای اولیه بهداشتی خود را از طریق پزشکی سنتی برطرف می‌کنند. زمانی که از پزشکی سنتی خارج از فرهنگ سنتی استفاده می‌شود، آن را «پزشکی جایگزین» در نظر می‌گیرند.

تاریخچه پزشکی سنتی

پزشکی سنتی تاریخچه‌ای غنی دارد که قدمت آن به هزاران سال پیش می‌رسد. این علم، ریشه در اولین تلاش‌های بشر برای درک و درمان بدن با استفاده از گیاهان، مواد معدنی و درمان‌های عملی دارد. سیستم‌های پزشکی سنتی که به‌طور مستقل در میان فرهنگ‌ها سرچشمه می‌گیرند، از آیورودا در هند باستان گرفته تا پزشکی سنتی چینی و شیوه‌های درمانی بومی، دانش گسترده‌ای در مورد درمان‌های طبیعی و تعادل بدن و ذهن ایجاد کردند. علیرغم پیشرفت‌های پزشکی مدرن، پزشکی سنتی امروزه با ارائه رویکردهای کل‌نگر که مکمل درمان‌های بالینی، ارتقای سلامتی و ارائه گزینه‌های قابل دسترس برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان است، اهمیت دارد. تاکید آن بر مراقبت‌های پیشگیرانه و شفای طبیعی همچنان در شیوه‌های سلامت و تندرستی مدرن طنین‌انداز می‌شود. در این مقاله، به بررسی رایج ترین روش‌های پزشکی سنتی از جمله گیاهان دارویی، حجامت و طب سوزنی می‌پردازیم.

فواید پزشکی سنتی

در دوران مدرن، درمان‌های سنتی اغلب همراه با داروهای رایج به عنوان درمان‌های مکمل استفاده می‌شوند. می‌توان از آنها برای مقابله با برخی از عوارض جانبی داروهای شیمیایی و تسریع زمان بهبودی استفاده کرد. در ادامه به برخی دیگر از فواید پزشکی سنتی و داروهای گیاهی اشاره می‌کنیم:

• پزشکی سنتی ثابت کرده است که در درمان بیماری‌های مزمن و مشکلات روان‌شناختی، به‌ویژه آن‌هایی که با استرس مرتبط هستند، که اغلب از بیگانگی اجتماعی، اضطراب یا از دست دادن عزت نفس ناشی می‌شود، کاملا مؤثر است. نمونه‌هایی از بیماری‌های تحت تاثیر استرس انواع خاصی از زخم ها، مشکلات پوستی و اختلالات برونش هستند.
• بسیاری از پزشکان پزشکی سنتی دانش کاملی از گیاهان دارویی و اثرات آنها در درمان بیماری‌های ارگانیک دارند.
• اکثر پزشکان سنتی از رویکردی جامع استفاده می‌کنند که، با طیف گسترده‌ای از مشکلات در سه سطح سر و کار دارد: جسمی، عاطفی و معنوی. درمان جامع بر پیشگیری از بیماری و تغییرات مثبت در سبک زندگی برای اطمینان از تعادل بین این سه جنبه زندگی تاکید دارد.
• یکی دیگر از مزایای پزشکی سنتی، غیرمتمرکز بودن آن است. به راحتی و به سرعت در دسترس افرادی قرار می‌گیرد که سفر به مراکز شهری برای درمان برایشان ناخوشایند، زمان بر و پرهزینه است.

پزشکی سنتی مزاج شناسی

مزاج، مجموعه ای از خصوصیات جسمی و روحی است که با بررسی علائم و نشانه‌های فرد در گذشته و حال مشخص می‌شود. به طور کلی، مزاج بیانگر گرمی و رطوبت زیاد یا کمبود در بدن فرد است و به چهار دسته گرمی، سردی، خشکی و تری طبقه بندی می‌شود. مزاج یک طیف است، یعنی ممکن است دو نفر مزاج گرم داشته باشند اما میزاج یکی از دیگری گرمتر باشد. در واقع، هیچ دو نفری دقیقا مزاج مشابهی ندارند، اما می‌توانند تا حدی شبیه یکدیگر باشند.

• مزاج‌ها در مجموع به ۹ دسته گرم، سرد، تر، خشک، گرم و خشک، گرم و تر، سرد و خشک، سرد و تر، و معتدل طبقه بندی می‌شوند.
• شایان ذکر است که مزاج خوب یا بد مطلق وجود ندارد و در محدوده طبیعی خود در وضعیت متعادل (عادی یا خوب) قرار دارند.
• هر فردی باید با انتخاب سبک زندگی متناسب با مزاج متمایز خود، حالت متعادل خود را در طول زندگی خود حفظ کند.
• از آنجایی که مزاج هر فرد با فرد دیگر متفاوت است، سبک زندگی افراد لزوما متفاوت خواهد بود. این جوهره اصلی پزشکی سنتی ایران در حفظ سلامتی و درمان بیماری‌هاست.

مزایای پزشکی سنتی

• پیشگیری از بیماری‌ها: پزشکی سنتی با تاکید بر اصلاح سبک زندگی، تغذیه و حفظ تعادل مزاج، می‌تواند در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها مانند سرماخوردگی، سوء هاضمه، کمردرد و … موثر باشد.
• درمان بیماری‌های مزمن: برخی از بیماری‌های مزمن مانند دیابت، آرتروز، افسردگی و اضطراب به خوبی به روش‌های پزشکی سنتی درمان می‌شوند. پزشکی سنتی با تمرکز بر ریشه‌ی بیماری و نه فقط علائم آن، می‌تواند به بیماران در کنترل و یا حتی درمان بیماری‌های مزمن خود کمک کند.
• عوارض جانبی کمتر: داروهای گیاهی و روش‌های درمانی پزشکی سنتی به طور کلی عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند. این امر به ویژه برای افرادی که از مصرف داروهای شیمیایی و عوارض جانبی آنها رنج می‌برند، حائز اهمیت است.
• ایمنی: پزشکی سنتی سابقه ی استفاده ی طولانی دارد و قدمت آن به هزاران سال پیش می‌رسد. در طول این تاریخ، ایمنی و اثربخشی بسیاری از روش‌های پزشکی سنتی به اثبات رسیده است.
• ارزانی: روش‌های پزشکی سنتی به طور کلی ارزان‌تر از روش‌های پزشکی نوین هستند. این امر می‌تواند برای افرادی که توانایی پرداخت هزینه‌های بالای درمان را ندارند، بسیار مفید باشد.
• تمرکز بر کل‌نگری: پزشکی سنتی به جای تمرکز بر یک اندام یا بیماری خاص، بر کل بدن و ارتباط بین اجزای مختلف آن تمرکز دارد. این امر می‌تواند به درک بهتر ریشه‌ی بیماری و یافتن راه حل‌های موثرتر برای درمان آن کمک کند.

معایب پزشکی سنتی

• فقدان شواهد علمی: در حالی که بسیاری از روش‌های پزشکی سنتی بر پایه ی تجربیات و باورهای سنتی هستند، شواهد علمی کافی برای اثبات اثربخشی بسیاری از آنها وجود ندارد. این امر می‌تواند اعتماد به این روش‌ها را دشوار کند.
• عدم وجود نظارت کافی: در حال حاضر، نظارت کافی بر فعالیت مراکز و افراد فعال در زمینه پزشکی سنتی وجود ندارد. این امر می‌تواند منجر به سوء استفاده و تجویزهای غلط شود.
• تداخل با داروهای شیمیایی: برخی از داروهای گیاهی می‌توانند با داروهای شیمیایی تداخل داشته باشند و عوارض خطرناکی را به وجود آورند. به همین دلیل، مصرف همزمان داروهای گیاهی و شیمیایی باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.
• درمان قطعی برای برخی بیماری‌ها: پزشکی سنتی در درمان برخی از بیماری‌های جدی و حاد، مانند سرطان، ناتوان است و در این موارد باید از روش‌های پزشکی نوین استفاده کرد.

چالش‌های پیش روی پزشکی سنتی

• نیاز به تحقیقات بیشتر: برای اثبات اثربخشی روش‌های پزشکی سنتی و ارتقای جایگاه آن در نظام سلامت، نیاز به انجام تحقیقات علمی و کارآزمایی‌های بالینی بیشتری است.
• استانداردسازی: استانداردسازی روش‌های درمانی، مواد و تجهیزات مورد استفاده در پزشکی سنتی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به افزایش کیفیت و ایمنی این روش‌ها کمک کند.
• آموزش و تربیت متخصصان: آموزش و تربیت متخصصان مجرب و با دانش کافی در زمینه پزشکی سنتی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به ارتقای جایگاه این پزشکی در نظام سلامت کمک کند.
• ادغام با پزشکی نوین: ادغام پزشکی سنتی با پزشکی نوین و استفاده از نقاط قوت هر دو روش، می‌تواند به ارائه‌ی خدمات درمانی جامع‌تر و موثرتر به بیماران کمک کند.

 جمع بندی

پزشکی سنتی با سابقه‌ی چند هزار ساله‌ی خود، می‌تواند در کنار پزشکی نوین، نقشی موثر در حفظ سلامتی و درمان بیماری‌ها ایفا کند. با وجود مزایای متعددی که این پزشکی دارد، چالش‌هایی نیز پیش روی آن وجود دارد که باید برای رفع آنها گام‌های موثری برداشته شود.

نکات مهم

• استفاده از پزشکی سنتی باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.
• پزشکی سنتی در درمان برخی از بیماری‌های جدی و حاد، مانند سرطان، ناتوان است و در این موارد باید از روش‌های پزشکی نوین استفاده کرد.
• مصرف همزمان داروهای گیاهی و شیمیایی باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص انجام شود.